خشککردن فرش یکی از مهمترین مراحل در فرآیند شستوشوی حرفهای به شمار میرود، مرحلهای که نهتنها در ظاهر و درخشندگی فرش، بلکه در دوام الیاف و حفظ بافت اصلی آن نقش مستقیم دارد.
بسیاری از افراد هنوز هم پس از شستوشو، فرش خود را برای خشک شدن به پشتبام یا فضای آزاد منتقل میکنند، در حالی که برخی دیگر از گرمخانههای صنعتی یا روشهای کنترلشدهتر بهره میبرند. هر یک از این دو شیوه، مزایا و معایب خاص خود را دارند و انتخاب نادرست میتواند منجر به تغییر رنگ، پیچخوردگی تار و پود یا کاهش عمر مفید فرش شود.
با توجه به ارزش بالای فرشهای دستباف و ماشینی، شناخت دقیق اثرات شرایط محیطی از جمله دما، رطوبت، و جریان هوا بر بافت و ساختار فرش اهمیت ویژهای دارد. در این مقاله تلاش میشود تا با نگاهی علمی و تحلیلی، تفاوتهای میان خشککردن در گرمخانه و خشککردن در فضای باز بررسی شود. هدف، یافتن پاسخی دقیق به این پرسش است که کدام روش برای حفظ سلامت الیاف و کیفیت بافت فرش مناسبتر است؟
نقش رطوبت و دما در ساختار الیاف فرش
الیاف فرش، چه از جنس پشم طبیعی باشند و چه از الیاف مصنوعی مانند پلیپروپیلن و آکریلیک، بهشدت نسبت به تغییرات دما و رطوبت حساساند. میزان رطوبت موجود در محیط خشککردن میتواند موجب انبساط یا انقباض تار و پود فرش شود. در شرایطی که رطوبت بالا باشد، الیاف پشمی رطوبت را جذب کرده و حجم آنها افزایش مییابد، در نتیجه بافت فرش نرمتر ولی مستعد تغییر شکل میشود. از سوی دیگر، کاهش ناگهانی رطوبت یا قرارگیری در دمای زیاد، میتواند به شکنندگی و از دست رفتن خاصیت ارتجاعی الیاف فرش منجر شود.
به همین دلیل در گرمخانههای صنعتی، دما و رطوبت بهصورت کنترلشده تنظیم میشوند تا فرش بهتدریج خشک شود بدون آنکه آسیب فیزیکی ببیند. در مقابل، خشککردن در محیط باز مانند پشتبام، بهدلیل وابستگی کامل به شرایط جوی، ممکن است باعث تغییر غیرقابل پیشبینی در ساختار الیاف شود و کیفیت نهایی فرش را کاهش دهد.
شرکت پازیریک با تکیه بر دانش مهندسان ایرانی، نسل جدید دستگاه قالیشویی را طراحی کرده و تحول مهمی در شستوشوی صنعتی فرش ایجاد کرده است. این مجموعه با رویکردی مدرن و اتوماسیونمحور، نیازهای داخلی و حتی بازارهای خارجی را نیز تأمین میکند.
ارتباط باما: ۰۳۵۳۶۲۹۲۹۸۰
تأثیر گرما و نور مستقیم خورشید بر رنگ و بافت
یکی از مهمترین عواملی که در خشککردن در فضای باز نادیده گرفته میشود، تابش مستقیم نور خورشید است. اشعه فرابنفش (UV) موجود در نور خورشید میتواند به مرور زمان پیوندهای شیمیایی رنگدانهها را تضعیف کرده و موجب کدر شدن یا تغییر رنگ فرش شود. همچنین، گرمای مستقیم باعث میشود رطوبت سطحی سریعتر از عمق بافت تبخیر گردد و این اختلاف در سرعت خشک شدن، احتمال تابخوردگی و موجدار شدن فرش را افزایش میدهد.
در مقابل، گرمخانهها از سیستمهای گرمایش غیرمستقیم و تهویه مناسب استفاده میکنند تا حرارت یکنواخت و کنترلشده در تمام سطوح فرش پخش شود. این موضوع نهتنها مانع از آسیب به بافت میشود، بلکه رنگ طبیعی فرش نیز حفظ میگردد.
رطوبت باقیمانده در شستوشوی سنتی
در روشهای سنتی قالیشویی، معمولاً فرش پس از شستوشو بهصورت دستی چلانده میشود و سپس برای خشک شدن در معرض هوا قرار میگیرد. این فرآیند اغلب باعث میشود مقداری رطوبت در لایههای زیرین یا در تار و پود ضخیم فرش باقی بماند. باقی ماندن رطوبت، بهویژه در قسمت ریشهها و گرههای میانی، محیطی مناسب برای رشد قارچها، کپکزدگی و بوی نامطبوع ایجاد میکند. علاوه بر آن، این رطوبت باقی مانده میتواند در طول زمان باعث تغییر فرم بافت و پوسیدگی تدریجی الیاف شود.
در حالی که در سیستمهای مکانیزه و گرمخانهای، از دستگاههای آبگیر لولهای و تهویه گرم با گردش هوا استفاده میشود تا رطوبت بهطور کامل خارج گردد. نتیجه این فرآیند، خشک شدن یکنواخت، بدون تغییر شکل و با حفظ درخشندگی بافت فرش است.
بررسی فرآیند خشک کردن سنتی در پشت بام
خشککردن فرش در پشتبام یکی از رایجترین روشهای سنتی در میان خانوادههای ایرانی است. در این روش، فرش پس از آبکشی روی سطحی تمیز و معمولاً در معرض نور مستقیم خورشید پهن میشود تا بهطور طبیعی خشک گردد. گرچه این شیوه به ظاهر ساده و کمهزینه است، اما از دیدگاه علمی و فنی میتواند پیامدهایی منفی برای بافت فرش به همراه داشته باشد.
در شرایط خشک و گرم، افزایش دمای ناگهانی سطح فرش موجب میشود رطوبت از لایههای بیرونی سریعتر از لایههای داخلی تبخیر شود. این پدیده اختلاف تنش در بافت ایجاد کرده و باعث تابخوردگی، چروک یا حتی پارگی در تار و پود میگردد. علاوه بر آن، قرارگیری طولانیمدت در معرض اشعه فرابنفش (UV) میتواند رنگهای طبیعی یا مصنوعی فرش را به مرور تغییر دهد یا کمرمق کند.
عامل دیگر در این روش، عدم کنترل رطوبت محیطی است. در مناطق مرطوب، خشک شدن کامل ممکن است ساعتها یا حتی روزها طول بکشد، که زمینه را برای رشد قارچ و کپک در الیاف زیرین فراهم میکند. همچنین، وجود گرد و غبار و آلودگی هوا در فضای باز میتواند باعث رسوب ذرات بر روی فرش و کاهش درخشندگی رنگها شود. از این رو، هرچند خشککردن سنتی هنوز هم در قالیشوییهای محلی رایج است، اما از منظر کیفیت و دوام بافت، گزینهای پرریسک محسوب میشود.
بیش تر بخوانید: چرا فرش را در خانه نشوییم؟! چرا قالیشویی بهتر است؟(قسمت اول)
بررسی خشککردن صنعتی در گرمخانه فرش
در مقابل روش سنتی، استفاده از گرمخانههای صنعتی روشی علمی و کنترلشده برای خشککردن فرش بهشمار میرود. در این سیستمها، فرش پس از عبور از دستگاه آبگیر لولهای وارد محیطی میشود که دما، رطوبت و جریان هوا بهطور دقیق تنظیم شده است. حرارت در گرمخانه بهصورت غیرمستقیم و یکنواخت پخش میشود تا از خشک شدن ناهمسان یا سوختگی الیاف جلوگیری شود.
یکی از مزایای مهم این روش، حفظ نرمی و ارتجاع طبیعی الیاف است. کنترل دمای محیط مانع از تبخیر سریع آب سطحی شده و اجازه میدهد رطوبت از عمق بافت بهتدریج خارج شود. این فرآیند باعث میشود تار و پود فرش فرم اولیه خود را حفظ کرده و احساس تازگی و لطافت بیشتری داشته باشند.
همچنین سیستمهای تهویه و فیلترهای هوا در گرمخانهها، ذرات گرد و غبار را جذب کرده و محیطی تمیز برای خشککردن فراهم میآورند. در نتیجه، رنگهای فرش در پایان فرآیند شفافتر، زندهتر و بدون تغییر تنالیته باقی میمانند. از سوی دیگر، بهدلیل کوتاه بودن زمان خشککردن (در مقایسه با روش طبیعی)، خطر کپکزدگی و بوی نامطبوع عملاً از بین میرود.
در مجموع، خشککردن صنعتی در گرمخانه را میتوان ترکیبی از فناوری، کنترل علمی و حفظ اصالت فرش ایرانی دانست؛ روشی که نهتنها سرعت عمل را افزایش میدهد، بلکه تضمین میکند کیفیت بافت و درخشندگی رنگها در طول زمان ثابت بماند.
سخن پایانی
فرآیند خشککردن فرش، مرحلهای ساده اما سرنوشتساز در حفظ کیفیت، رنگ و دوام بافت آن است. بررسیهای علمی نشان میدهد که دما، رطوبت و شدت نور عواملی کلیدی در واکنش الیاف فرش به شرایط محیطی هستند. هرچند خشککردن در پشتبام بهعنوان یک روش سنتی هنوز میان برخی خانوادهها رواج دارد، اما این شیوه به دلیل تابش مستقیم آفتاب، نوسان دمایی و نبود تهویه کنترلشده، میتواند باعث تغییر رنگ و کاهش عمر مفید فرش شود
در مقابل، گرمخانههای صنعتی با بهرهگیری از تجهیزات پیشرفته و کنترل دقیق شرایط حرارتی و رطوبتی، امکان خشککردن اصولی و بدون آسیب را فراهم میکنند. استفاده از دستگاههای آبگیر لولهای، تهویه مناسب و حرارت غیرمستقیم باعث میشود الیاف فرش ساختار طبیعی خود را حفظ کرده و رنگها همچنان درخشان باقی بمانند.
در نتیجه میتوان گفت که انتخاب روش خشککردن، ارتباط مستقیمی با حفظ ارزش مادی و زیبایی بصری فرش دارد. برای قالیشوییهای حرفهای و حتی خانوارهایی که به سلامت فرش خود اهمیت میدهند، استفاده از سیستمهای گرمخانهای بهترین و مطمئنترین گزینه است؛ روشی که تلفیقی از علم و تجربه برای صیانت از یکی از اصیلترین نمادهای هنر ایرانی به شمار میرود.
برای اطلاعات بیشتر درباره مهندس رضایی شرکت دانش بنیان پازیریک میتوانید اینجا کلیک کنید.
