علم رنگرزی در فرش دستباف و اهمیت آن

علم رنگرزی فرش دستباف! رنگرزی چیست و اهمیت آن در فرش دستباف چقدر است؟ آیا فرش با رنگ طبیعی بافته می شود؟ تفوت عمده فرش دستباف و ماشینی چیست؟

در صنعت قالی بافی هنر رنگرزی اهمیتی یکسان با طراح و بافنده دارد و  بدون وجود رنگ نقشی بوجود نمی آید.

علم رنگرزی در گذشته بسیار پیچیده بوده و رمز آن بین خانواده های رنگرزی باقی میمانده که کمتر می توانست از اسرار و رموز آن آگاهی پیدا کرد. هر رنگرز با استفاده از روش های مخصوص خود رنگ هایی با تونالیته های مشخص را تولید می کند که مشابه آنها را در کارگاه ها نمیتوان دید. به همین دلیل رنگ یکی از مهمترین عوامل تشخیص بافت های مناطق مختلف می تواند باشد.

مهارت رنگرز در استفاده از مواد رنگی اهمیت زیادی دارد و عوامل درخشندگی رنگ تنها مواد الوان نیست. فرش هایی دیده شده اند که الیاف آن با مواد مرغوب رنگ آمیزی شده ولی به علت عدم مهارت رنگرز و فقدان نفوذ رنگ به داخل الياف، فرش رگه دار شده و یا  بر اثر اشباع الياف از مواد رنگی هنگامی که فرش ها را روی یک دیگر انداخته بودند رنگ های اضافی به فرش مجاور نفوذ کرده است.

همچنین کیفیت و نوع الیافی که در رنگرزی به کار برده می شوند اهمیت دارد هرگاه چند دسته کلاف مختلف را در یک زمان و تحت شرایط يكنواخت و حتی به صورت اتوماتیک رنگ آمیزی کنند، نتیجه کار یکسان نخواهد بود و هر کلافی، رنگی متمایز از کلاف های دیگر به خود می گیرد.

علم رنگرزی فرش دستباف

در صنعت قالی بافی هنر رنگرزی اهمیتی یکسان با طراح و بافنده دارد و بدون وجود رنگ نقشی بوجود نمی آید.

علم رنگرزی در گذشته بسیار پیچیده بوده و رمز آن بین خانواده های رنگرزی باقی میمانده که کمتر می توانست از اسرار و رموز آن آگاهی پیدا کرد. هر رنگرز با استفاده از روش های مخصوص خود رنگ هایی با تونالیته های مشخص را تولید می کند که مشابه آن ها را در کارگاه ها نمی توان دید.

به همین دلیل رنگ یکی از مهمترین عوامل تشخیص بافت های مناطق مختلف می تواند باشد. مهارت رنگرز در استفاده از مواد رنگی اهمیت زیادی دارد و عوامل درخشندگی رنگ تنها مواد الوان نیست.

مطلب پیشنهادی: پیشینه مصالح و مواد اولیه فرش دستباف

فرش هایی دیده شده اند که الیاف آن با مواد مرغوب رنگ آمیزی شده ولی به علت عدم مهارت رنگرز و فقدان نفوذ رنگ به داخل الياف، فرش رگه دار شده و یا  بر اثر اشباع الياف از مواد رنگی هنگامی که فرش ها را روی یکدیگر انداخته بودند رنگ های اضافی به فرش مجاور نفوذ کرده است.

همچنین کیفیت و نوع الیافی که در رنگرزی به کار برده می شوند اهمیت دارد هرگاه چند دسته کلاف مختلف را در یک زمان و تحت شرایط يكنواخت و حتی به صورت اتوماتیک رنگ آمیزی کنند، نتیجه کار  یکسان نخواهد بود و هر کلافی، رنگی متمایز از کلاف های دیگر به خود می گیرد.

رنگ های طبیعی

رنگ های طبیعی به رنگ هایی گفته می شد که منشأ گیاهی داشته و از ریشه گل و برگ، میوه و پوست تنه نباتات بدست می آیند یا رنگ های حیوانی که از موجوداتی مانند حشره قرمز دانه و صدف و ارغوان هستند. و یا از معادن استخراج می شوند مانند خاک سرخ.

وجود رنگ های گوناگون در فرش های ایران که در قرن های پیش بافته شده اند نشان دهنده این است که صنعت رنگرزی در این سرزمین سابقه طولانی داشته است مانند سایر اقوام و ملل قدیم بسیار با تجربه بوده و رنگ هایی که در منسوجات خود به کار می برده اند بسیار با ثبات بوده است ایرانیان برای رنگرزی پشم و ابریشم از گیاهان رنگدار مانند انار – گردو – روناس – اسپرک و همچنین از حشره قرمز دانه استفاده می کردند.

رنگ های گیاهی صادراتی

برای سال های متمادی رنگ های گیاهی یکی از اقلام صادراتی ایران بوده است. در اواخر دوره قاجار کارگاه های رنگرزی در کنار کارگاه های قالی بافی فعالیت پررونقی داشته اند در این کارگاه ها گیاهانی مانند: روناس، اسپرک، پوست گردو و انار را استفاده می کردند و افراد صادر کننده نیز مواد رنگدار گیاهی مازاد بر مصرف داخلی را که در کارگاه های تولید رنگ سائیده و بسته بندی شده را به خارج صادر می کردند.

انواع رنگ های طبیعی و رنگرزی در ایران

با وجود رنگ های شیمیایی، رنگ های طبیعی در بسیاری از کارگاه های رنگرزی هنوز مورد استفاده قرار می گیرند و گاهی  همراه با رنگ های شیمیایی در رنگرزی الیاف پشمی و ابریشمی کار می برند.

رنگ های طبیعی  گران قیمت و کاربرد آن ها نیز سخت بوده. کاربرد رنگ های گیاهی بیشتر در روستاها و یا در میان ایالات معمول است که این گونه مواد را در مزرعه های نزدیک دهات خود و یا در مسیر کوچ ایل به مقدار فراوان در اختیار دارند.

تعداد صد و بیست نوع گیاه رنگدار در ایران شناسایی شده اند که از برگ ها و تنه، ریشه، گل ها و میوه های آن رنگ های گوناگونی بدست می آید. همچنین از گلسنگ ها و جلبک ها نیز رنگ های طبیعی گرفته می شود.

این گلسنگ ها در نواحی مرطوب کنار دریا، جنگل ها و بر روی صخره ها می رویند که پس از جمع آوری و خشک نمودن در رنگرزی استفاده می شوند.

از ترکیب مواد رنگ دار این گلسنگ ها با دندانه های مختلف بیشتر رنگ های قهوه ای، خاکستری، زرد و نارنجی، بدست می آید.

همچنین در یک رنگرزی شسته و رفته توجه به انتخاب مواد رنگی مرغوب و وسایل و ظرف های مناسب و رعایت نکات فنی لازم مانند عملیات مقدماتی آماده نمودن کلاف ها، زمان جوش دادن، تمیزی وان ها و خمره های رنگرزی از مسائل پر اهمیتی است که از دیده یک رنگرز ماهر و دقیق نمی توانند پوشیده بمانند.

“عمل دندانه دادن نیز یکی از مراحل با اهمیت در رنگرزی است.”