معروف ترین ومحبوب ترین فرش و قالی دستباف ایرانی در جهان کدام است؟ نحوه بافت فرش پازیریک به چه صورتی است؟ مواد اولیه فرش از چه موادی است؟
گاهی شاید بر خودمان خرده بگیریم چرا هر چه می شود از ایرانی بودنمان تمجید می کنیم؛ اما انکار شدنی نیست که در دوره های متعدد تاریخی «هنر نزد ایرانیان بوده است و بس»، ایران بزرگ را می گویم.
می خواهم تنها به نمونه ای از این هنرمند بودن ایرانیان در طول تاریخ اشاره کنم که همان فرش ایرانی است.
نخستین فرش جهان به نام «پازیریک» متعلق به ایران است که در سال ۱۹۴۹ میلادی توسط «سرگی رودنکو» باستان شناس روس در یکی از مقبره هاییخ زده فرمانروای پازیریک در نواحی جنوبی س یبری به دست آمد و در حال حاضر در موزه «آرمیتاژ» لنینگراد روسیه نگهداری می شود.
رودنکو پس از بررسی ساختار فرش و نگاره های آن متوجه شباهت زیاد نقش مایه های این فرش با نقش برجسته های تخت جمشید شد.
این فرش مربوط به دوره ایران هخامنشی است و بیش از ۲۴۰۰ سال قدمت دارد. در هر دسیمتر مربع این فرش ۳۶۰۰ گره دیده می شود و به اعتقاد رودنکو این فرش از نظر سبک طراحی و تشابه نقوش، به نقوش تحت جمشید و هخامنشیان متعلق است.
وی اعتقاد دارد این فرش به شاهزادگان سکائی هدیه داده شده است.
معروف ترین فرش دستباف جهان
با آن که قدمت «بافته های داری» به عصر مفرغ می رسد؛ به لحاظ آسیب پذیری پشم در اثر رطوبت، خاک و حشرات در کاوش های باستان شناسی فقط چند مورد استثنایی؛ مانند یخ های پازیریک، ماسه های مصر و بیابان های آسیای مرکزی، «فرش» کشف شده است.
اما شاید سؤال پیش آید چرا فرش ایرانی در جهان محبوب است؟، یکی از دلایل اصلی که شهرت بیشتر فرش ایرانی و مشتری افزون تر آن نسبت به دیگر افرش ها، این است که تنوع رنگ بیشتری دارد.
همچنین کیفیت مواد و مصالح به کار رفته در آن مرغوب تر و بهتر است، هنر و ظرافت خاصی در آن به کار گرفته شده و رنگ ها زنده و طبیعی به نظر می رسند، نقش و نگار های آن جذاب است و گیرایی خاص و چشم نوازی دارد.
بر اساس منابع داخلی و خارجی، در قرن سوم هجری، آذربایجان از بزرگترین مراکز بافت قالی و زیلو بوده، همچنین ایالت طبرستان و سیستان در زمینه قالی، همچنین ایالت طبرستان و سیستان در زمینه قالی، خراسان و بخارا در زمینه نقوش قالی دارای اهمیت بودند.
فرش دستباف ایران محصول جامعه ای است که از برکت تمدن و گستردگی جغرافیایی آن، نه تنها تحولات عمده و ساختاری خود را مرهون اشکال مختلف زندگی اجتماعی است؛ بلکه ویژگی های منحصر به فردی دارد که آن را به عنوان هنر ناب مردمی ایران متمایز می کند.
در زمان سلجوقیان و ایلخانان این هنر رونق فراوانی؛ به ویژه در آذربایجان داشت. در دوره تیموریان و صفویان این هنر سیر صعودی و تکاملی طی کرد به ویژه در دوره صفویه که نقشه جدید از جمله قالی های سجاده ای، نقش گل، نقوش طبیعی، ترنج و لچک، حیوانات، گل شاه عباسی و نقوش بسیار دیگر معمول شد.
در این دوره تنوع رنگ و استفاده از ابریشم ظرافت خاصی به قالی ها داده و کیفیت آن ها را تا حد «قالی پرده نما» ارتقا می دهد.
همچنین از این دوره صدور قالی از ایران به کشورهای دیگر؛ از جمله ترکیه و اروپا آغاز می شود.
قالی در این دوره از حالت تفنن خارج و به یک پدیده تولیدی تبدیل و در شهر هایی همچون اصفهان، تبریز، کاشان، کرمان و بخش هایی از خراسان، کارگاه های متعدد تولید قالی راه اندازی می شود.
نحوه بافت
قالی مجموعه ای از صدها گره است که در رج های موازی و نواری بر چله ها زده می شود. هر چه تعداد اگره ها در سطح فرش بیشتر باشد، مرغوبیت و استحکام آن نیز بیشتر است.
مرحله بعد در تولید قالی، چله دوانی و چله زنی است.
این عمل در مناطق مختلف ایران به شیوه های مختلف صورت می گیرد و آن بستن نخهای دار قالی است. بعد از پایان چله دوانی، عمل چله کشییا شیرازہ بندی تارها انجام می شود.
مواد اولیه فرش
- تار: عبارت است از نخ هایی که موازی یکدیگر در طول قالی قرار می گیرند و ممکن است از ابریشم یا پنبه انتخاب شوند.
- پود: عبارت است از رشته نخ هایی که به صورت موازی یکدیگر از بین نخ های تار گذشته و افقی در دار قالی عبور داده می شوند، جنس این نخ ها در قالی های ممتاز، ابریشم و در قالی های خوب و متوسط پشم و در فرش های متوسط تا معمولی نخ پنبه ای است.
- پرز: سطح خارجی فرش را تشکیل میدهد، به وسیله گره هایی در تار به وجود می آید و در واقع به وجود آمدن طرح و رنگ های مختلف در فرش به خاطر وجود آن ها است. جنس پرز فرش را در قالی های ممتاز و عالی ابریشم و در سایر قالی ها پشم تشکیل می دهد.
