مجله خبری پازیریک سعی در توضیح مختصری درباره ی گلیم بافی ساده ایرانی دارد. با ما تا آخر این مطلب زیبا همراه باشید!
در ابتدا به جامه ی درشت پشمین، گلیم می گفتند ولی در حال حاضر گلیم، بافته ای است بدون پرز که با نخ پشمی، پنبه ای یا کنفی، با درگیری تار و پود بافته می شود.
از نخ پنبه ای به عنوان تار و از نخ پشمی رنگارنگ به عنوان پود استفاده می شود، در گلیم بافی، نقشه کاربرد زیادی ندارد.
گلیم های هر منطقه طرح و رنگ ویژه ای دارد که با توجه به آن از بافته های مناطق دیگر جدا می شود.
مختصری درباره ی گلیم بافی ساده ایرانی
۱. روش پود گذاری:
در این روش تنها از نخ تار و نخ پود برای بافت گلیم استفاده می کنند، پود های رنگارنگ را از زیر و روی رشته های تار رد می کنند. با تغییر رنگ های پود است که نقش ها بوجود می آیند و هر دو طرف گلیم، صاف، هموار و همرنگ است.
۲. روش پود پیچی:
در این روش، علاوه بر نخ تار و نخ پود، از پود نازک نیز در بافت گلیم استفاده می شود به این صورت که پود به حالت پیچش از بین نخهای تار عبور کرده این روش بافت که بسیاری از صاحبنظران آن را حد واسطی بین گلیم بافی و قالی بافی دانسته و در واقع تکامل گلیم بافی به قالی بافی برمی گردد.
تار و پود: از نخ پنبه ای به عنوان تار و از نخ پشمی رنگارنگ به عنوان پود استفاده می شود.
نقشه گلیم
در گلیم بافی نقشه کاربرد زیادی ندارد و عموماْ نقش آفرینی به طور ذهنی انجام می شود. گلیم های هر منطقه طرح و رنگ خاص خورد را دارد، که با توجه به بافت آن از بافته های دیگر جدا می شود
تفاوت گلیم و قالی
گلیم بیشتر از قالی قدمت دارد. قالی در اثر تكامل گلیم، طی قرن های متمادی به وجود آمده است. برای بافت گلیم از دارهای عمودی و افقی استفاده می شود، در حالی که برای بافت قالی به ابزار کار و مواد اولیه محدود تری نیاز است.
انواع گلیم
١. گلیم ساده باف:
در این نوع گلیم، پود ها به صورت یکی در میان از لا به لای تار (چله) عبور می کند. این گلیم یک رو است و برای بافت آن از نقشه آماده شده استفاده نمی شود. نقشه گلیم ساده باف، معمولا هندسی است و به ندرت نقشه منحنی در این نوع گلیم دیده می شود. گاهی روی گلیم هایی با زمینه ساده با استفاده از الیاف رنگی پشم، نقشیی ایجاد می شود که بصورت هندسی است
۲. گلیم برجسته
گلیم برجسته دارای زمینه ساده می باشد ولی طرح اصلی آن مثل قالی پرز دار است. بدین صورت که از روی نقشه قالی، روی چله گلیم گره زده می شود و در پایان پرز اضافی چیده می شود.
مطلب پیشنهادی: سیر تاریخی اسلوبی های بافت فرش
٣. ورنی
ورنی گلیمی است بدون پرز و یک رو، که بدون نقشه و به صورت ذهنی توسط دختران و زنان عشایر مناطق مغان، ارسباران و مشكين شهر بافته می شود این نوع گلیم در کردستان و کرمان با طرح و نقشه دیگری بافته می شود که در کرمان به آن شیریکی پیچ می نامند.
بهترین ورنی ایران توسط ایل شاهسون یا ایلسون تولید می شود که سابقه زیادی در این زمینه دارند، به گونه ای که همیشه واژه ورنی با نام شاهسون قرین بوده است.
گلیم ورنی؛ در آذربایجان شرقی رواج دارد. گلیم هایی که به شیوه ی پود پیچی بافته می شوند سوماک می گویند. همچنین گاهی گلیم ها را سوزن دوزی می کنند، که به گلیم سوزنی شهرت دارند.
نقوش در گلیم
۱. نقوش گیاهی
نقوش گیاهی برگرفته از گیاهان طبیعی است که مردم هر منطقه با آنها در ارتباط بوده و در انتخاب نقش گلیم بافی از آن ها الهام می گیرند.
۲. نقوش حیوانی
در گلیم های عشایری به دلیل ارتباط نزدیک بین انسان و حیوانات، نقوش تجریدی حیوانات برای تزیین استفاده می شود،
۳. نقوش اشیاء
این نوع نقوش برداشت تجریدی اشیایی است که در زندگی روزمره گلیم بافان استفاده می شود.
۴. نقوش تجریدی
انسان ها از گذشته های دور برای تزیین اشیاء با درآمیختن خطوط، اشکال هندسی را به وجود آوردند که هر کدام معنا و مفهوم خاصی را برای آن ها تداعی می کرد. معنی این نقش ها ریشه در اعتقادات و باورهای انسان ها دارد. با بررسی نقوش تجریدی درگلیم های روستایی و عشایری می توان به ریشه برخی از اعتقادات دست پیدا کرد.
مواد اولیه مصرفی
مواد اولیه مصرفی در گلیم بافی را بیشتر نخ ۱۲ یا ۱۰ لای نمره ی ۱۰ و ۲۰ ریسیده شده توسط ماشین تشکیل می دهد و نخ پشم مصرفی بیشتر دست ریس است در مناطق روستایی و عشایری پشم مورد نیاز برای بافت گلیم از دام های خود بافندگان تامین می گردد و عده ای از بافندگان با دریافت دستمزد از سفارش دهندگان بومی و محلی، پشم تحویل شده از آنان را تبدیل به گلیم می کنند، ممكن است گلیم بافان روستایی با خرید پشم اقدام به تولید محصول کنند.
در حالی که در جوامع شهری گلیم بافی بیشتر با نخ پشمی ریسیده رنگرزی شده از بازار می باشد و کمتر اتفاق می افتد که بافنده ای شستشو و ریسندگی و رنگرزی پشم را انجام دهد.
مطلب پیشنهادی: آموزش کاربردی قالی بافی
اولین مرحله تامین مواد اولیه گلیم بافی، جداکردن پشم از نظر رنگ است و پشمی که از گوسفندان چیده شده از یکدیگر جدا و هر یک به طور جداگانه شسته می شود پشم مصرفی جهت گلیم باید از ویژگی های خاصی برخوردار باشد و به همین جهت لازم است:
۱. مورد نیاز جهت بافت گلیم باید قبل از وضع حمل گوسفند چیده شود زیرا هنگام شیر دهی پشم چیده شده استقامت مناسبی ندارد.
۲. برای بافت گلیم از پشم گوسفندانی که پشمشان می ریزد استفاده نشود.
٣. الیاف کوتاه قسمت دست و پای گوسفند از پشم های بلند جدا شوند.
۴. پشم گوسفندان مبتلا به امراض پوستی بدلیل سستی و نداشتن استحکام به هیچ عنوان برای بافت گلیم استفاده نگردد.
۵. پشم های که دباغی شده (پشم دباغی) و پشم هایی که چربی و رطوبت آنها گرفته شده، به دلیل خشکی و شکنندگی برای بافت گلیم مورد مصرف قرار نگیرد. بعد از مرحله جدا کردن رنگ و شستن پشم، نوبت به ریسندگی و تابیدن آن می رسد.
برای خواندن قسمت دوم آموزش قالی بافی اینجا کیلک کنید.
