قالی بافی و فرش بافی یکی از هنر های مردمان سرزمین ما یعنی ایران است. افراد زیادی در شهر های متعددی از کشور مشغول به این هنر زیبا و ستودنی هستند. اگر شما بازدید کننده گرامی می خواهی بدانی ملزومات و مهارت ۰ تا ۱۰۰ قالی بافی را با ما همراه باش. ما در چند آموزش کاربردی سعی در توضیح کامل به سبک مجله خبری پازیریک را داریم.
قالی بافی (قسمت اول)
قالی به مجموعه ای از صد ها هزار گره گفته می شود که با دست های زحمت کش قالی باف بافته شده است. قالی در رج های موازی بر چله ایجاد می شود، گره بر دو تار چله می خورد و آن هم به دو روش است فارسی باف و ترکی باف، گره فارسی باف به گره نامتقارن و گره ترکی باف به گره متقارن معروف است.
گره فارسی باف
گره فارسی باف در بین مردم فارسی زبان و چادرنشینان بلوچ و در شهر های اراک، مشهد، قم، اصفهان، کرمان, نائین، کاشان، بیرجند و همچنین روستا های اطراف آن ها رواج دارد.
در ایران جز در نواحی ایل نشین ترک زبان، همه جا قالی را با گره فارسی می بافند در گره فارسی نخ از کناره یک چله به عقب برده شده از فاصله دو چله بیرون می آید و چله دوم را دور زده دوباره از میان دو چله بیرون می آورد.
گره ترکی باف
گره ترکی باف بین چادرنشینان ترک، کرد، ترکمن، باختر و همچنین در شهرهای سنندج، تبریز و روستاهای اطراف هریس رواج دارد. در گره ترکی نخ پشم از روی دو چله و از کناره آن به عقب برده می شود و سپس از داخل چله ها به جلو رد میشود و با کشیدن سفت می شود. گره ترکی باف توسط تركان سلجوقی به ایران آمده است و به قفقاز و آناتولی نیز رسیده است.
در این روش گره به روش تقلبی انجام می شود که “جفتی” نام دارد، و به این صورت است که نخ پشم به جای دو چله روی چهار چله گره می خورد، این روش در قالی های ریزباف، پس از آنکه پود روی رج بافته شده آمد، دیگر به هیچ وجه قابل تشخیص نمی باشد.
مطلب پیشنهادی: پیشینه مصالح و مواد اولیه فرش دستباف
ولی نرمی و سبکی قالی که برای تعداد معین چله ها کمتر از اندازه معمول گره دارد، نشان دهنده گره جفتی است، که کم دوام تر خواهد بود، و رواج و گسترش این کار به شهرت قالی ایران لطمه بزرگی زده است و خواهد زد. قالی ایران به دو گروه شهری و روستایی تقسیم می شود.
البته آنچه را که در روستاهای حاشیه شهرها زیر نظر کارفرمایان شهری بافته می شود باید از گونه قالی های شهری دانست.
مقدمات بافتن قالی
به طور کلی مقدمات بافتن قالی در شهر یا روستا یکی است. در مرحله اول چله ها را در دستگاه می چینند، که به دو روش انجام می شود روش اول به طور مستقیم روی تیرها انجام می گیرد و روش دوم چله ها روی زمین آماده شده و بعد جای خود قرار می گیرد. تیرهای بالا و پایین را به بخش های مساوی تقسیم و علامتگذاری می کنند و بعد در هر یک از این بخش ها تعداد مشخصی تار می گذرانند که در پهنای قالی تعداد مساوی گره وجود خواهد داشت.
در روستاها و چادرنشینان زنان و دختران کار قالی بافی را انجام می دهند ولی در شهرها مردان و جوانان و حتی نوجوانان قالی بافی را انجام می دهند.
قالی های روستایی رنگ و نقش یکسانی دارند در حالی که قالی های شهری از لحاظ رنگ و نقش بسیار متنوع هستند.
آماده سازی نقشه
كارگر قالیباف از روی نقشه ای که روی کاغذ شطرنجی رسم شده است کار می کند. طرح قالی هر گاه مکرر یا متقارن نباشد، جای هر گره و رنگ خاص آن روی نقشه مشخص است.
نقشه را به قطعات افقی می برند. طرح فرش بر روی کاغذ شطرنجی به صورت نقطه چینی نقاشی میگردد که هر مربع کوچک نشان دهنده یک گره می باشد. از روی این قطعات استاد کار با نقشه خوان رنگ ها را برای شاگردان می خواند.
حتی گاهی یک استادکار برای یک جفت قالى نظير هم دستور رنگ ها را می دهد در این حال چهارچوب ها پشت به هم قرار دارند و استاد کار می تواند ضمن بافتن، نقش ها را روی هر دو دستگاه کنترل کند که اشتباه نشود.
گلیم باف یا سوف چیست؟
در دو سر قالی یک قسمت گلیم باف یا “سوف” است که در آن تار و پود به روش پارچه های معمولی بافته می شود. تارها را به هم گره می زنند و شانه می کنند تا به صورت شرابه درآید که به آن سرریشه می گویند.
در ابتدا و انتهای فرش عقداری از بافت به صورت گلیم بافی انجام می گیرد و پس از آن که گلیم بافی اولیه فرش بافته شد، بافنده شروع به بافت گره ها می نماید، غالبا پرزهای پشمی به صورت دوکی شکل بسته به نوع رنگ مورد نیاز از بالا آویزان بود به طوری که دست بافند به این دوک های نخ رسیده و به راحتی می تواند عمل بافت فرش را طبق نقشه و طرح آن انجام دهد، هرگاه یک رج کامل بافته شد عمل پود کوبی فرش می بایست انجام گردد.
بسته به سبک بافت، هر فرش در هر رج می تواند یک یا دو پود داشته باشد. بافندگی فرش به همين صورت ادامه می یابد تا بالاخره تعداد رج ها به پایان رسیده و به همان اندازه که در آغاز گلیم گردیده در پایان فرش نیز گلیم بافی می کرد. از آنجا که فرش بافی نیازمند سلیقه و ابتکار است و در عین حال حوصله زیادی می خواهد. لذا اکثر توسط خانم ها انجام می گردد.
فرش بافی در مناطق عشایری خاص زنان است و البته در کنار زنان فرزندان نیز برخی از کارها را انجام می دهند در کارگاه ها بافندگی شهری و روستایی زنان و مردان با هم کار می کنند. نظارت بر بافت با شخصی به نام خلیفه (سراستاد) است که او مرتب ها را خوانده و بافندگان طبق دستور او می افتد.
یک گره است بافنده همانند یک موزیسین که نت را دنبال می نماید نقشه فرش را مدنظر قرار می دهد طبعا هرچه دقت بیشتری داشته باشد نتیجه کار بهتر خواهد بود. در کارگاه های قالی بافی شهری و روستایی بافت فرش با برنامه ریزی قبلی و با طرح و نقشه معین بافته می شود و بالعكس فرش بافی در مناطق عشایری بر اساس نقشه های ذهنی است.
بافنده فرش در هر روز بین ۶ تا ۱۰ هزار گره می زند که البته برخی بافندگان خبره و کارگاهی تا چهارده هزار کره در روز نیز می باشند.
