آشنایی با فرش و قالی دستباف همدان! قدمت صنعت قالی بافی در همدان ثابت نشده است ولی قابل استنباط است که با زمستان های سرد و طولانی این منطقه لازم بوده مردم برای پوشش محل نشیمن یا کف اتاق خود یک نوع فرش تهیه کنند.
شواهدی وجود دارد که این صنعت در قرن شانزدهم میلادی در قروه «درجزین یا درگزین» همدان وجود داشته، زیرا گفته شده که شاه طهماسب صفوی یک تخته قالی کار درگزین را به برادر خود شاه سلیمان عثمانی (معروف به قانونی) هدیه کرده بنابراین چنین به نظر می‌رسد که حدود ۴۵۰ سال قبل مردم همدان در این صنعت شهرت داشتند.
آشنایی با فرش و قالی دستباف همدان
همدان یکی از مراکز عمدهٔ قالی‌بافی ایران محسوب می‌شود. اهمیت آن از این جهت است که میزان محصولات قالی و قالیچه های تولیدشده با قیمت ارزان، از سایر نواحی قالی بافی ایران بیشتر است، به طوری که می‌توان همدان را مرکز قالیچه های ارزان قیمت نامید.
آن چه بیش از هر چیز موجب شناسایی قالی های همدان می‌شود، وجود ریشه های بلند و پر پشم آن است، به طوری که قالی های همدان سنگین تر از قالی های دیگر مناطق ایران می‌باشند.
همدان و شهر های اطراف آن به انضمام روستا های تابعه بیشترین کانون های قالی بافی را در اختیار دارند. در این منطقه علاوه بر قالی و قالیچه، خرسک، پشتی، دو ذرعی، ذرع و نیم، کلکی و کناره بافته می شود.
طبق گزارش سفیر مجارستان در دربار شاه تهماسب یک تخته قالی کار «درجزین» (روستایی در همدان از جمله هدایای شاه تهماسب به برادرش بوده است؛ بنابراین می توان حدس زد که قالی بافی همدان درقرن شانزده ام رونق داشته است.
قالی همدان با گره ترکی بافته می شود و بیشتر گونه روستایی آن یک پوده است ولی قالی های شهری همدان و «بهار» دو پوده است.
در بافت بدترین قالیچه همدان که به طور معمول گونه هایی روستایی است پشمی که بیشتر از پوست دباغی شده به دست می آید و یا مخلوط موی بز و شتر یا پشم است به کار می رود و بهترین قالیچه های همدان از پشم دست ریس بافته می شود.
کلاف دست ریس ضخیم است و پرز آن را زیاد کوتاه نمی گیرند و به همین علت، قالیچه متراکم و در نتیجه خشن ولی با دوام می شود.
بیشتر بخوانید: انواع فرش دستباف اردبیل
ظرافت قالی های شهری همدان در مجموع بین ۱۰۰-۱۳۰ ایلمگ (گره) در چارک ۱۶ سانتی متر است و بین ۱۲۰-۱۴۰ گره در چارک باب صادرات است (که زمانی به آمریکا صادر می شد) و ظرافت بیش از ۱۴۰ گره در چارک به ندرت بافته می شود.
شمار قالیچه هایی که به قیمت ارزان یا متوسط در همدان بافته می شود از سایر کانون های بافندگی بیشتر است و از این نظر همدان را می توان مرکز قالیچه های ارزان قیمت نامید و این گونه قالیچه ها، قالیچه موصل می نامیدند.
در قالی همدان گر چه «هنر» کرمان، «ریزبافی» کاشان و «استادی» تبریز به کارنمی رود ولی این قالی از نظر دوام و از نظر خالص بودن پشم در بین قالی های ایران مقام ارزنده ای دارد.
نقشه های قالی بافی در همدان
نقشه ایی که در کانون های شهری همدان بافته می شود یا برای صادرات است یا برای بازار داخلی.
قالی های صادراتی را چون بیشتر برای آمریکا صادر می شود با نقشه های باب بازار آمریکا می بافند که به آن نقشه «باب آمریکا» می گویند که
عبارت است از گونه های کف ساده یعنی اسلیمی، لچک ترنج، بته ای، قاب قرآنی که با حاشیه در هم یا حاشیه سر راست و با رنگ های روشن بافته می شود.
عبارت است از گونه های کف ساده یعنی اسلیمی، لچک ترنج، بته ای، قاب قرآنی که با حاشیه در هم یا حاشیه سر راست و با رنگ های روشن بافته می شود.نقشه های باب بازار داخله عبارت است از: گونه های ماهی، شاه عباسی، پیچ، شیخ صفی، شکارگاه محرابی، حاج خانمی، بته ترمه ای، بته بازوبندی سنندج، بته شال کشمیری، بته شکسته،خاتم شیرازی،گل و بلبل ونقشه مستوفی.
قالیچه های روستایی همدان از بیشتر قالیچه های عشایری ایران ساده تر است و بیشترین نقشه ای که در کانون های روستایی بافته می شود عبارت است از:
- انواع ماهی ساده
- لچک ترنج
- ماهی درهم
- بته
نقشه های برخی از نقاط روستایی باف همدان به قرار زیر است:
- وفس: لچک ترنج زمینه قرمز، خرده ماهی
- پیش خور: لچک ترنج زمینه سفید و ماهی دار
- اوزن ده: دسته گلی، خمسه، دستگاهی
- حوزۀ حاجیلو: گلی پیازی و قره داغی
- بیوک آباد: کف ساده ترنج دار و بی ترنج
- اسد آباد: گونه های ماهی و بازوبندی
کبودر آهنگ مناطق عمده قالی بافی
کبودر آهنگ یا کبوتر آهنگ از بخش های شهرستان همدان و از مناطق عمده قالی بافی در آن است. سه تخته قالی قدیمی متعلق به اوایل قرن هفدهم وجود دارد که بافت آن رابه شمال غربی ایران نسبت می دهند که در این صورت به احتمال باید در کبودر آهنگ بافته شده باشد. از این قالی ها یکی در «موزة فيلادلفيا» (مجموعه ویلیامز) و دیگری در مجموعه «مک ایل هنی» نگهداری می شود.
کبودر آهنگ تا حدود سال ۱۹۳۶ م. دوره ای از شکوفایی را می گذراند و قالی های بافته شده این زمان به طور معمول ضخیم و متراکم بود و زمینه ای به رنگ شتری یا قرمز داشت و طرح آن نگاره های کوچک و تکراری گل و بته بود، با ترنجی به رنگ آبی سیر و لچک هایی به رنگ سبز و حاشیه ای که حالتی نامشخص داشت.
همه این عوامل، قالی کبودر آهنگ را زیبا نشان می داد، ولی در این زمان بازرگانان آمریکایی با وعده خرید قالی های این محل، بافندگان را وادار کردند نقشه ای با نگاره سرخس مانند را که مورد پسند بازار آمریکا بود و (در قالی ساروق به کار می رفت) ببافندکه نتیجه آن تنزل طرح در قالی های کبودر آهنگ شد.
آن گاه همه سنت های قالی بافی این محل به هم خورد و در بافت، گره جفتی معمول شد. در رنگرزی، از رنگ های آبی نیلی بهره گرفتند؛ در رنگ بندی، به جای آبی سیر، رنگ سیاه به کار رفت.
هم اکنون کبودر آهنگ و چند روستای پیرامون آن از جمله کانون های بافندگی منطقه همدان هستند که قالی به قطع بزرگ می بافند. از جمله طرح های رایج کبودر آهنگ گونه های لچک ترنج است.
